Văn hóa

và chủ nghĩa dân tộc

                                                                                                                                    Định hướng

 Edit N° 46

Đây không phải lần đầu tiên trong lịch sử, dân tộc Việt Nam chứng kiến sự gặp gỡ giữa công cuộc phát huy văn hóa và việc khơi động tình tự quê hương.

Nếu dân tộc Việt Nam còn tồn tại và văn hóa Việt Nam được xác tín và có thể phát huy cương thường và tinh hoa làm nên hồn sống muôn thủa cho muôn người qua bao thế hệ, (như lời của kẻ sĩ Vũ Quỳnh đã nói trong lời tựa hiệu chính ¹ cuốn Lĩnh Nam Chích Quái), thì đó chính là nhờ tổ tiên đã trực giác được rằng, một mặt văn hóa không thể quên tình tự quê hương, nhưng mặt khác văn hóa tự nó mâu thuẫn với thái độ khép kín, vừa tự tôn vừa tự ti, nhất là quá khích và hời hợt của chủ nghĩa dân tộc độc tôn.

Tiền nhân của dân tộc Việt yêu dân yêu nước, nhưng không hề xem Khổng, Lão, Phật, Chúa là người ngoại lai mà từ chối tiếp nhận tinh hoa của hồn văn hóa hoàn vũ. Và cũng chính vì đã giúp con người nhận ra rằng nhân phẩm và văn hóa vượt lên giới hạn chủng tộc, ngôn ngữ, lịch sử, địa lý, tập tục…, mà các bậc thánh hiền luôn được tôn vinh là bậc thầy muôn thủa của loài người.

Thật đúng như thế.  Truyện Bạch Trĩ trong bộ sách Lĩnh Nam Chích Quái được tiền nhân dùng để trao chìa khóa cho con dân Việt Nam đi vào hồn văn hóa đã kể rằng: Sứ giả Giao Chỉ qua thăm kinh đô nước Tàu đã trả lời về ý nghĩa văn hóa cho Chu Công, một bậc  tiền bối của Khổng Tử, là đừng nên dừng lại nơi những tập tục bên ngoài như ‘cắt tóc, vẽ hình, để đầu trần, ngón chân cong’, nhưng nên tìm kiếm nét thanh cao ‘linh ưu vạn vật’ làm nên bậc ‘thánh nhân’.

Trong lịch sử cận đại nước nhà, có phải vì đã không nhận ra được rằng yêu quê hương không có nghĩa là cổ súy chủ nghĩa dân tộc độc tôn mà vua quan nhà Nguyễn đã chận đứng bước tiến của con dân Việt Nam hay sao? Và ai là thủ phạm chính của bao triệu nạn nhân vô tội trong đệ nhị thế chiến vừa qua nếu không là chủ nghĩa dân tộc điên rồ của Đức Quốc Xã? Và phải chăng bạo lực khủng bố trong những ngày tháng gần đây là hệ quả của việc đồng hóa giá trị tôn giáo  thiêng liêng hay ý hệ chính trị tự cho là tuyệt đối với một chủng tộc, một quốc gia?

Thế nhưng thực trạng sinh hoạt văn hóa Việt Nam cho thấy, ở trong nước thì vì tình trạng bế tắc và nhu cầu buôn bán văn hóa, ở hải ngoại thì vì tình tự nhớ quê hương và những khó khăn hội nhập, lớp người hôm nay đang bước gần đến cơn cám dỗ chọn con đường quá dễ dãi nhưng đầy hiểm nguy của chủ nghĩa dân tộc độc tôn. Khi văn hóa chỉ còn được hiểu là khăn đóng áo dài, cổ nhạc… thì sao không khuyên con cháu ăn mặc như những hình vẽ trên trống đồng, thời cha ông còn ở trần đóng khố!

Văn hóa truyền thống Việt Nam chắc chắn không chỉ dừng lại nơi những vết tích mối mọt đó mà còn bao gồm nét tinh hoa truyền thống là tôn vinh con người ‘linh ư vạn vật’, con người tự do với phẩm giá thiêng liêng. Nhưng hôm nay nét tinh hoa ẩn kín ấy còn được lưu ý nữa hay không trong những công trình sinh hoạt văn hóa, trong cũng như ngoài nước?

Định Hướng

1 “... Lĩnh Nam có nhiều kỳ trọng, các truyện làm ra không cần phải chạm vào đá khắc vào ván mà rõ ràng ở lòng người ... thời việc có hệ ở cương thường, quan ở phong tục...”  (Tựa Liệt Truyện Lĩnh Nam Chích Quái – Vũ Quỳnh hiệu chính, bản dịch của Gs Lê Hữu Mục)